Visualisatie: Hoe Eerlijke Placebo's Werken

Deze oefening bouwt voort op de visualisatie van de interne apotheek. Daar hebben we gezien hoe natuurlijke pijnstillers in het lichaam worden geproduceerd en waarom dit gebeurt bij het innemen van pijnmedicatie. In deze sessie gaan we een stap verder en onderzoeken we hoe dit proces werkt bij het gebruik van placebo’s.

Deze visualisatie is bedoeld om een vereenvoudigde voorstelling te geven van wat er gebeurt in ons brein bij het placebo-effect. De werkelijke processen in de hersenen zijn veel complexer en kunnen niet volledig worden samengevat in eenvoudige beelden. De visualisatie helpt ons vooral om te begrijpen hoe krachtige geconditioneerde reacties kunnen leiden tot het placebo-effect, zelfs wanneer we weten dat er geen actieve stof in een placebo zit.

Laten we meteen beginnen. Zoek een comfortabele houding, zittend op een stoel of liggend op de grond. Als je zit, probeer dan je voeten stevig te plaatsen en een ontspannen, maar stabiele houding aan te nemen. Sluit je ogen of richt je blik zachtjes op een vast punt.

Begin met het observeren van je ademhaling. Merk op hoe deze vanzelf komt en gaat. Voel hoe je buik zachtjes op en neer beweegt met elke in- en uitademing. Bij elke uitademing probeer je je lichaam verder te ontspannen. Blijf gedurende de hele oefening in deze rustige ademhaling.

Reis naar de interne apotheek

Net als de vorige keer stellen we ons een futuristisch ruimteschip voor, dat zich tot microscopische grootte kan verkleinen om door ons lichaam te reizen. Dit schip brengt ons naar de hypothalamus, het controlecentrum van de interne apotheek in de hersenen.

Neem een diepe ademhaling door je neus en stel je voor hoe het schip wordt meegevoerd naar de longen. Maar deze keer kies je ervoor om rechtstreeks naar het centrum van de hersenen te reizen, net boven de hersenstam. Daar bevindt zich de hypothalamus, het hoofdkwartier van de interne apotheek.

Je nadert het hoofdkwartier opnieuw. Zoals je je misschien herinnert, heeft de hypothalamus als taak om balans in het lichaam te behouden. Dit omvat het reguleren van lichaamstemperatuur, ademhaling en – voor ons relevant – de hormoonbalans. Om dit te doen, stuurt het hoofdkwartier signalen naar verschillende fabrieken, die we de endocriene klieren noemen. Vanuit deze fabrieken worden essentiële stoffen geproduceerd, zoals dopamine, serotonine en endorfines. Dit hele systeem vormt onze interne apotheek.

Wat gebeurt er in de interne apotheek bij een placebo?

De directeur van de apotheek haalt je op bij de ingang en begeleidt je naar de bestuurskamer, waar wordt beslist of natuurlijke chemicaliën worden geproduceerd.

In de vorige visualisatie ontdekten we dat deze bestuurskamer niet optimaal functioneert. Door de jaren heen zijn de operators steeds afhankelijker geworden van pijnmedicatie. Ze hebben geleerd dat het eenvoudigste antwoord op pijn het innemen van een pil is. Dus in plaats van actief na te denken over een oplossing, drukken ze simpelweg op een knop om beloningschemicaliën vrij te geven zodra er een medicijn binnenkomt. Dit zorgt ervoor dat je de medicatie blijft gebruiken en zij kunnen achteroverleunen, in de wetenschap dat de balans wordt hersteld.

Door deze afhankelijkheid is hun expertise verloren gegaan. Vroeger bedachten ze complexe natuurlijke oplossingen voor pijnverlichting. Nu hebben ze hun werk gereduceerd tot een lopende band: elke keer dat er een pil binnenkomt, drukken ze op de beloningsknop. Dit patroon heeft hen routineus en ongeïnteresseerd gemaakt.

Hierdoor kan een placebo gemakkelijk door de controle glippen. Omdat het op een echt medicijn lijkt, slaan de operators er nauwelijks acht op. Zodra ze de pil zien, drukken ze automatisch op de knop en produceren ze endorfine en dopamine – de natuurlijke pijnstillers van het lichaam. Dit verklaart waarom placebo’s pijnverlichting kunnen geven: ze activeren de productie van natuurlijke pijnstillers, die net als morfine werken om pijnsignalen te blokkeren voordat ze de hersenen bereiken.

Hoe werken ‘open-label’ placebo’s?

Maar wat als je wéét dat je een placebo neemt? Zou de interne apotheek dan niet moeten herkennen dat er geen actieve stof in zit?

Om dit te begrijpen, moeten we iets weten over de hersenstructuur. Onze bewuste en rationele gedachten vinden voornamelijk plaats in de buitenste laag van de hersenen, de hersenschors. Maar de interne apotheek bevindt zich diep in het brein, in een gebied dat bekendstaat als het reptielenbrein. Dit deel reguleert automatische processen zoals ademhaling, lichaamstemperatuur en hormonale reacties. Hoewel ons bewustzijn enige invloed heeft op deze processen, werken ze grotendeels autonoom. Een voorbeeld hiervan is ademhaling. Je kunt er bewust controle over uitoefenen, maar als je aandacht verslapt, neemt je autonome zenuwstelsel het weer over.

Dit verklaart mogelijk waarom open-label placebo’s – waarbij mensen weten dat ze een placebo innemen – nog steeds effectief zijn. Je kunt rationeel tegen jezelf zeggen dat er geen werkzame stof in zit, maar hoe vertel je dat effectief aan een diep, grotendeels onbewust hersengebied? En zelfs als het bericht daar aankomt, hoe weet je zeker dat het niet snel weer vervaagt?

Onderzoek toont aan dat ergens in dit communicatieproces iets misgaat. De boodschap dat het een placebo is, bereikt waarschijnlijk niet de interne apotheek, of wordt snel vergeten. Zelfs als de operators de boodschap ontvangen, zijn ze misschien te nonchalant geworden en volgen ze automatisch hun routine: ze zien een pil en drukken op de knop om endorfine en dopamine vrij te geven. Deze geconditioneerde processen verklaren waarom placebo’s ook werken als je weet dat ze geen actieve stof bevatten.

Samenvatting

• De interne apotheek bevindt zich diep in de hersenen en regelt de aanmaak van lichaamseigen stoffen om balans te herstellen.

• Door jarenlang vertrouwen op pijnmedicatie is deze interne apotheek slecht beheerd. De operators produceren beloningschemicaliën bij elke pilinname, zonder kritisch na te denken.

• Placebo’s werken omdat de operators geautomatiseerd reageren: zodra ze een pil zien, drukken ze op de knop en maken ze endorfine en dopamine aan, die pijnsignalen blokkeren.

• Zelfs bij open-label placebo’s lijkt de boodschap dat er geen actieve stof in zit niet goed door te dringen tot de interne apotheek, waardoor de automatische reactie alsnog wordt geactiveerd.

Conclusie

Deze visualisatie laat zien hoe ons brein reageert op placebo’s en waarom ze werken, zelfs als we weten dat we ze innemen. Hoewel dit een versimpelde weergave is van de complexe processen in de hersenen, illustreert het hoe krachtig de placeborespons kan zijn.

Het bijzondere is dat je niet eens in placebo’s hoeft te geloven om er baat bij te hebben. De verwachting van verlichting – gevormd door persoonlijke en sociale ervaringen – zet het proces al in gang. We maken simpelweg gebruik van een ingebouwd mechanisme in ons brein. Het zou bijna zonde zijn om dit potentieel onbenut te laten.

Bedankt voor het meedoen aan deze oefening. Hopelijk heeft het je een dieper inzicht gegeven in de werking van de interne apotheek en het placebo-effect. Tot de volgende keer.